Co to jest zachowek, na czym polega prawo do zachowku i kiedy można je utracić? Czy można domagać się rekompensaty zwanej zachowkiem w przypadku pominięcia w testamencie przez bliskiego krewnego? O przepisach dotyczących prawa spadkowego mówi radca prawny Mariusz Delipacy.

Kiedy przysługuje zachowek?

Zachowek można scharakteryzować jako roszczenie pieniężne o określoną część majątku spadkowego jeśli spadkodawcy ustawowi nie otrzymali tego majątku. Zgodnie z przepisem kodeksu cywilnego zachowek przysługuje zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy.

Poniżej są typowe sytuacje, kiedy przysługuje zachowek uprawnionemu:

Testament pomija spadkobierców ustawowych uprawnionych do zachowku lub został sporządzony testament negatywny.

Pierwsza sytuacja występuje wtedy, gdy spadkodawca sporządził testament, w którym pominął spadkobiercę ustawowego, który dziedziczyłby z ustawy, gdyby nie sporządzono testamentu. Wtedy takiemu pominiętemu spadkodawcy przysługuje prawo do zachowku.

Zachowek wynosi jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – 2/3 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, a w pozostałych przypadkach 1/2 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał.

Natomiast testament negatywny to taki testament, w którym spadkodawca postanowił, że dany spadkobierca będzie wyłączony od dziedziczenia ustawowego. Taki negatywny testament nie pozbawia zachowku. Jeżeli taki spadkodawca nie jest równocześnie wydziedziczony to jak najbardziej przysługuje mu zachowek.

Spadkodawca darował cały majątek przed śmiercią

Druga sytuacja ma zastosowanie zarówno do przypadku, gdy spadkodawca nie sporządził testamentu lub go sporządził testament, ale do spadku już nic nie wchodzi. Dzieje się tak np. gdy spadkodawca darował cały swój majątek przed śmiercią. W tej sytuacji, spadkobiercy są uprawnieni do zachowku.

Spadkobierca ustawowy został powołany w testamencie w mniejszej części niż wynika to z ustawy

Następna sytuacja uprawniająca do zachowku występuje, gdy spadkodawca sporządził testament, w którym powołał do dziedziczenia spadkodawcę do spadku, ale w części mniejszej niż część, która przypadałaby mu z ustawy. W takiej sytuacji jeżeli przy takim dziedziczeniu testamentowym nie otrzymał wartości należnego mu zachowku, wtedy przysługuje uprawnienie do zachowku uzupełniającego.

Komu nie przysługuje zachowek?

Zachowek nie przysługuje następującym osobom:

• wydziedziczonym w testamencie
• które odrzuciły spadek
• uznanym orzeczeniem sądu za niegodnych dziedziczenia
• które zawarły ze spadkodawcą umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia
• małżonkowi, przeciwko któremu spadkodawca przed śmiercią wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione
• małżonkowi pozostający ze spadkodawcą w separacji

Jednak w powyższych przypadkach do zachowku mogą być uprawnione inne osoby w zamian nich. I tak zachowek przechodzi na zstępnych:

1. osoby wydziedziczonej

2. osoby, która zrzekła się dziedziczenia jeśli w umowie ze spadkodawcą wskazano, że zrzeczenie się nie obejmuje zstępnych

3. osoby, która odrzuciła spadek

4. osoby uznanej za niegodną dziedziczenia

Po jakim czasie przedawnia się zachowek?

Przedawnienie roszczenia o zapłatę zachowku (przedawnienie zachowku) następuje po upływie 5 lat.

Jednak należy tutaj odróżnić dwie sytuację tj. czy spadkodawca sporządził testament, czy też nie.

W przypadku, gdy spadkodawca sporządził testament, termin pięcioletni liczy się od chwili ogłoszenia testamentu.

Zgodnie z art. 1007 k.c.

§ 1. Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu.

§ 2. Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.

W przypadku, gdy testamentu nie było, termin przedawnienia należy liczyć zgodnie z dominującym stanowiskiem w doktrynie oraz w orzecznictwie od dnia śmieci spadkodawcy (otwarcia spadku). Takie stanowisko zajął m.in.: Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 marca 2011 r. V CSK 283/10.

www.kdcl.pl