155 lat temu, 14 października 1864 roku w Strawczynie, urodził się Stefan Żeromski, jeden z najbardziej znanych polskich pisarzy przełomu XIX i XX wieku.
Przechowywana w Kościele parafialnym pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Strawczynie oryginalna metryka chrztu cieszy się ogromnym zainteresowaniem wśród turystów oraz wielbicieli twórczości Żeromskiego. W dokumencie możemy przeczytać:
„Działo się w Strawczynie 1.listopada 1864 roku o godzinie pierwszej po południu. Stawił się Wincenty Żeromski dzierżawca ze Strawczyna lat 46 mający i w przytomności Walentego Pańczyka lat 42 i Jana Zajęckiego lat 65 mających, rolników, okazał nam dziecię płci męskiej. Dziecięciu temu na Chrzcie Świętym dziś, przez księdza Michała Tomaszewskiego odbytym nadano imię Stefan”.
W miejscu narodzin pisarza znajduje się jeszcze inna pamiątka jego bytności. Tuż przy drodze wojewódzkiej 748 Ruda Strawczyńska-Kostomłoty stoi pamiątkowy głaz, niemal dokładnie w miejscu, gdzie półtora wieku temu stał dom Żeromskich.
O skali znaczenia literatury Żeromskiego dla pokoleń Polaków świadczy fakt, iż podobizna pisarza znalazła się na srebrnych monetach kolekcjonerskich jak i na znaczkach pocztowych.
Stefan Żeromski wychowywał się w Ciekotach w Górach Świętokrzyskich – dziś w tym miejscu znajduje się Centrum Edukacyjne „Szklany Dom”. Od 1874 r. uczył się w Męskim Gimnazjum Rządowym w Kielcach, gdzie obecnie znajduje się Muzeum Lat Szkolnych. W Warszawie rozpoczął studia w Szkole Weterynarii, ale przerwał naukę z powodu trudnej sytuacji materialnej i podjął pracę guwernera.
Pierwsze opublikowane utwory Żeromskiego – wiersze – powstały w czasach szkolnej edukacji. Był także autorem dramatów i opowiadań. Do najbardziej znanych dzieł pisarza należą powieści: „Syzyfowe prace”, „Ludzie bezdomni”, „Popioły”, „Dzieje grzechu” i „Przedwiośnie”.
Akcję wielu swoich utworów pisarz umieścił na Kielecczyźnie. Tytuł powieści „Wierna rzeka” stał się nawet nową nazwą dla przepływającej na zachód od Kielc rzeki Łosośnej oraz stacji kolejowej w pobliżu Gnieździsk (linia Kielce-Włoszczowa).
Miejsce urodzenia i cała Kielecczyzna ukształtowała Żeromskiego. Same Kielce i lata szkolne pisarz bardzo często wspominał. To, że z tego regionu się wywodził, przez całe życie było obecne w jego twórczości, w jego publicystyce. Żeromski poświęcał się także pracy społecznej – zakładał m.in. szkoły i biblioteki. Aktywnie uczestniczył w organizacji życia kulturalno-literackiego.
Ciekawostką historyczną jest fakt, iż w 20-leciu międzywojennym Stefan Żeromski był kilkukrotnie zgłaszany do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. Jak podaje Konrad Czarnocki, w swoich wspomnieniach „Nobel dla Żeromskiego?”, które opublikowane zostały przez warszawskie Muzeum Literatury, na drodze do otrzymania najważniejszej literackiej nagrody stanęły polityczne uwarunkowania tamtych czasów. W 1922 roku ukazała się powieść Żeromskiego „Wiatr od morza” – o polskości ziem nadbałtyckich i wielopokoleniowej walce z germanizacją. Książka, jak można się było spodziewać, zebrała miażdżące recenzje w Niemczech. Z głosami niemieckich krytyków zgodzili się również szwedzcy literaci i kandydatura Żeromskiego w Szwedzkiej Akademii przepadła. Nobla natomiast w 1924 roku dostał Władysław Reymont za powieść „Chłopi”.
Pisarz zmarł w Warszawie 20 listopada 1925 r. Został pochowany na cmentarzu ewangelicko-reformowanym na warszawskiej Woli.
