Rezerwat „Góra Miedzianka” położony jest w północno-zachodniej części Gminy Chęciny, w granicach Chęcińsko-Kieleckiego Parku Krajobrazowego. Znajduje się w zachodniej części Pasma Chęcińskiego i zajmuje powierzchnię ok. 25 hektarów. Najwyższym szczytem, zlokalizowanym w centralnej części Rezerwatu jest Miedzianka, licząca 354 m n.p.m. Warto jednak zwrócić uwagę na charakterystyczny układ wniesienia, gdzie nie znajdziemy jednej, a kilka widocznych wypukłości. Aby dojechać do rezerwatu należy udać się z Chęcin do miejscowości Polichno, a następnie w kierunku wsi Miedzianka, położonej u podnóża góry.
Rezerwat został objęty ochroną w 1958 r. Jego utworzenie wiązało się z koniecznością zachowania, ze względów naukowych i dydaktycznych, obszaru o wyjątkowych walorach krajobrazowych. Duże znaczenie miało występowanie tu rzadko spotykanych minerałów, zwierząt i roślin, niemniej kluczową kwestią były dość dobrze zachowane stanowiska świadczące o działalności człowieka w tym obszarze. Miało to związek z wydobyciem i obróbką metali kolorowych, konkretnie rudy miedzi. Trudno precyzyjnie określić początek eksploatacji złóż, niemniej wydaje się, że doszukiwać ich się należy ok. XIII-XIV wieku. Idąc za prof. dr. hab. Zbigniewem Kowalczewskim („O surowcach mineralnych i rozwoju górnictwa w okolicach Chęcin”, [w:] VII Wieków Chęcin. Materiały sesji naukowej 24 maja 1975 r., Kielce 1976, s. 91-99) stwierdzić należy, że górnictwo miedziowe weszło w apogeum swojego rozwoju w połowie XV i w pierwszej połowie XVI wieku. Rudy topiono m.in. pod Polichnem w zakładach hutniczych nad rzeką Jedlnicą. Przypomnieć należy również, że samo miasto Chęciny, przytaczając tu lustrację królewską z 1569 r., „na górach ołowianych a miedzianych zasiadło…”, a działalność miejscowych gwarków usystematyzowały liczne przywileje królewskie i istnienie samorządu górniczego, niezależnego od chęcińskich starostów. Warto też dodać, ze dość prężnie rozwijało się wydobycie wapieni, bardzo cenionych w zdobnictwie oraz pozostałych metali kolorowych, w tym ołowiu czy srebra.
Wraz z wyczerpywaniem się złóż miedzi, w drugiej połowie XVI wieku górnictwo zaczęło podupadać. W końcu XVII i XVIII wieku pomimo licznych prób nie udało się reaktywować w większej skali eksploatacji kruszców. Po III rozbiorze Polski Zarząd Górniczy z Kielc, pod auspicjami Austriaków, podjął roboty rozpoznawczo-udostępniające na Miedziance, lecz nie przyniosły one oczekiwanych rezultatów. W latach 1816-1824 z inicjatywy Stanisława Staszica podjęto plan reaktywacji górnictwa w okolicach Chęcin, w tym na Miedziance, lecz jego wizji nie udało się zrealizować. Nową próbę eksploatacji podjęli bracia Stanisław i Bolesław Łaszczyńscy w latach 1902-1907, którzy zastosowali metodę elektrolityczną, opatentowaną przez nich i wykorzystywaną również w Stanach Zjednoczonych i krajach zachodnich Europy. Intensywnie działali także Austriacy podczas I wojny światowej. Od 1915 do 1918 roku wydobyli oni znaczne ilości miedzi, przez co obecnie pozostało niewiele jej złóż.
Skały Rezerwatu zbudowane są głównie z wapieni środkowego dewonu, z elementami dewonu, karbonu, permu i triasu. W granicach ochrony znajdują się dwa nieczynne kamieniołomy oraz szyby i sztolnie, w tym najbardziej okazałe szyby „Zofia”, „Teresa” i „Antoni”. Ochroną objęte są także jaskinie, powstałe w wyniku zjawisk krasowych, minerały kruszcowe (np. staszicyt, lubeckit, miedziankit), rośliny (m.in. zawilec wielokwiatowy, irga zwyczajna, czosnek skalny, jałowiec, rojnik pospolity), zwierzęta (nietoperze, np. nocek wąsaty, nocek rudy, mroczek późny). Przy dobrej pogodzie z Góry Miedzianka rozpościera się imponujący widok na okolicę, z którego zobaczyć można m.in. Zamek w Chęcinach, Pasmo Łysogór, Grząby Bolmińskie czy Małogoszcz. Przez rezerwat i wokół niego prowadzą m.in. żółty szlak turystyczny im. Juliusza Brauna, Świętokrzyski Szlak Archeo-Geologiczny czy też ścieżki spacerowe i szlaki rowerowe. U podnóża Góry znajduje się natomiast Muzealna Izba Górnictwa Kruszcowego, poświęcona historii eksploatacji miedzi i wapieni w Rezerwacie. Wyeksponowane tam zostały skały, minerały i skamieniałości z Góry Miedzianki, okolic Chęcin, a nawet całej Polski i świata. Zobaczyć też można dawne narzędzia górnicze, sztandary górników z Polichna czy pamiątkowe kufle barbórkowe.
Konrad Szymański
Centrum Informacji Turystycznej i Historycznej Gminy Chęciny
