Na mapie kulturalnej powiatu kieleckiego pojawiło się w tym roku nowe, niezwykle istotne miejsce symbolizujące wielokulturowość i promujące dialog międzykulturowy. To Centrum Pamięci Kultury Żydowskiej w Chęcinach.

Centrum Pamięci Kultury Żydowskiej powstało w budynku dawnej synagogi jako wynik wieloletnich starań władz Gminy i Miasta Chęciny zamierzających do odrestaurowania siedemnastowiecznej synagogi, świadectwa bogatej czterowiekowej kultury i tradycji Żydów zamieszkujących Ziemię Chęcińską.

Powstanie synagogi oraz dalsze losy samego budynku w sposób oczywisty powiązane są z długoletnią historią osadnictwa żydowskiego na terenie Chęcin, którego początki sięgają XVI wieku. To właśnie wtedy w miasteczku zaczęli pojawiać się pierwsi Żydzi i pomimo początkowych trudności na wieki związali swoje życie z Ziemią Chęcińską. Synagoga powstała w 1638 roku na mocy przywileju nadanego przez samego króla Władysława IV Wazę. Przebudowana, remontowana, niszczona i znów odbudowywana, do dziś zachowała kształt zbliżony do pierwotnego.

Około przełomu wieków XVII i XVIII synagoga najprawdopodobniej uległa znacznym zniszczeniom, na co wskazuje poważny remont, któremu została poddana w tamtym okresie. Zniszczenia te mogły mieć miejsce podczas potopu szwedzkiego lub roku 1700, kiedy przez Chęciny przeszedł wielki pożar. Kolejna przebudowa miała miejsce w XIX wieku, kiedy to rozbudowano bożnicę, a także najprawdopodobniej wymieniono dach na czterospadowy, podobny do współczesnego. Po pożarze w 1905 roku, w synagodze po raz kolejny prowadzono prace remontowe. Po II wojnie światowej budynek został przejęty przez władze miasta, a w latach 1957-1958 przeszedł kolejną przebudowę. Na przestrzeni lat budynek dawnej synagogi pełnił rozmaite funkcje. Mieściła się w nim biblioteka miejska, Gminno-Miejski Ośrodek Kultury, Kino Miejskie „Marmury” oraz siedziba władz Gminy Chęciny. W latach 1991-1992 prowadzono kolejne prace remontowe a budynek przeszedł na własność gminy Żydowskiej w Katowicach. Finalnie w 2019 roku obiekt został przekazany Gminie Chęciny.

Obecnie w odnowionym budynku dawnej synagogi działa Centrum Pamięci Kultury Żydowskiej, miejsce które z godnością oddaje współczesnemu pokoleniu dawne dzieje ludności żydowskiej, przypomina ich piękną kulturę, religię i tradycje. W oparciu o zgromadzone eksponaty oraz nowoczesne narzędzia multimedialne (infomaty, hologram, stoły multimedialne) Centrum stara się uchronić od zapomnienia obecność i znaczenie Żydów w dziejach Polski, ze szczególnym uwzględnieniem Chęcin. Wystawa stała zaaranżowana została w dwóch salach obiektu – dawnej Sali Modlitw, gdzie ukazano historię osadnictwa żydowskiego w Chęcinach (od najstarszych przekazów źródłowych poprzez rozwój osadnictwa, najważniejsze zabudowania, aż po czasy II wojny światowej), oraz Babińcu – dawnej galerii dla kobiet, w którym przedstawione zostały zagadnienia związane z życiem codziennym i religijnością.

Pragnąc budować otwarte społeczeństwo obywatelskie oraz uwrażliwiać dzieci i młodzież na różnorodność –  Centrum, oprócz stałej wystawy, posiada przestrzeń służącą jako miejsce spotkań, konferencji, wystaw i wydarzeń edukacyjnych, promując tym samym dialog międzykulturowy.

W swojej ofercie Centrum posiada następujące warsztaty i lekcje tematyczne:

Święto Purim – najweselsze żydowskie święto. Uczestnicy mają możliwość zapoznania się z historią i znaczeniem tego święta w kulturze żydowskiej, a następnie własnoręcznie wykonują maski karnawałowe.

Święto Pesach  – warsztaty malowania talerzy sederowych. Uczniowie zgłębiają znaczenie święta, poznają jego historię i symbolikę.

Muzeum w pudełku. Miasteczko Malki. Warsztaty oparte o materiały edukacyjne – archiwalne zdjęcia, repliki eksponatów z kolekcji POLIN oraz specjalnie zaprojektowaną mapę, które przybliżają uczestnikom żydowskie tradycje, święta, kuchnię i życie codzienne. 

Zapraszamy do stołu – żydowska kultura kulinarna. Uczniowie poznają zasady panujące w tradycyjnej żydowskiej kuchni.

Wchodząc do Centrum Pamięci Kultury Żydowskiej, można zobaczyć logo, którego graficzną część tworzy biała litera ש „szin” na niebieskim tle. Dlaczego ta dwudziesta pierwsza litera alfabetu hebrajskiego, litera ognia i transformacji, stała się logiem?

Poszukując najlepszego symbolu dla obiektu, który jest świadectwem życia, kultury, historii i religii jednej z najbardziej licznych społeczności Chęcin w dawnych latach, skupiono uwagę zarówno na prostocie takiego znaku, jak i na przypisywanemu mu znaczeniu. Uważa się, że ש (tradycyjnym zapisie – ש ) jest najbardziej znaną literą hebrajską. Być może ze względu na jej interesujący kształt. Niektórzy, porównują jej formę do wznoszącego się płomienia, który reprezentuje ogień ofiarny, palący się w Świątyni Jerozolimskiej, inni do korony. Pewnym jest, iż składa się ona z trzech pionowych linii symbolizujących kolumny czy też filary, jako podstawę świata, czyli: studiowanie Tory, modlitwę i dobre uczynki. Linie te można interpretować także jako trzy ogólne cechy człowieka: wola, intelekt i emocje. Reprezentuje również skrajne przeciwieństwa prawej i lewej strony oraz wymóg zrównoważenia ich poprzez podążanie za centralnym filarem, środkową drogą.

Pierwszą literą słowa szalom (co oznacza pokój, ale także kompletność, doskonałość) jest właśnie „szin”. ש jest również pierwszą literą słowa Szadaj – jednego z imion Boga, tłumaczonego zwykle jako „Wszechmogący”. Ponad to, nawiązuje do Szabatu, siódmego dnia Stworzenia. Dzień ten oznacza całkowity odpoczynek od tygodnia pracy i wypełniony jest spokojem.

Reprezentująca imię Boga litera „szin” umieszczana jest na mezuzie – ozdobnym pojemniku zawierającym mały zwój pergaminu, z naniesionymi dwoma fragmentami Tory, która zdobi zewnętrzną prawą framugę drzwi każdego żydowskiego domu. Zgodnie z tradycją, osoba przekraczająca próg domostwa dotyka mezuzy dłonią i całuje opuszki palców. ש odnaleźć można także na tefilinie, nazywanym również filakteriami. Są to dwa pudełeczka zakładane przez mężczyzn i chłopców, po ukończeniu trzynastego roku życia, podczas codziennej modlitwy – w dni powszednie. Wykonane z jednego kawałka skóry wołowej malowanej na czarno, mieszczą kawałki pergaminu z tekstem czterech ustępów Tory w tym również modlitwę „Szma Izrael”. Litera „shin” wyryta jest na pudełeczku zakładanym na głowę, pojawia się tam w dwóch formach: standardowej trójgłowej oraz z czterema rozszczepieniami. Te dwie formy reprezentują dwa rodzaje Boskiej mądrości: objawioną i ukrytą.

Ostatnia interpretacja ש to szana, czyli rok, którego cztery pory mają swoje odzwierciedlenie w czterech liniach litery. Każda z pór stawia nacisk na inne obszary życia, ale pomimo sezonowych zmian należy pozostać niezachwianym w swojej wierze w Boga.

Z uwagi na bogatą interpretację i znaczenie litery ש, właściwie w każdym ważnym aspekcie życia i duchowości stała się ona inspiracją dla stworzenia logo nowo powstałego Centrum Pamięci Kultury Żydowskiej. Jednostka w swojej działalności będzie odwoływać się rozpowszechniania wiedzy o kulturze, tradycji oraz historii społeczności żydowskiej w Chęcinach, co uchroni od zapomnienia obecność i znacznie Żydów w dziejach Polski i Chęcin. Przyczyni się także do harmonijnego rozwoju stosunków pomiędzy Polakami i Żydami, co z kolei jest ważnym elementem budowania otwartego społeczeństwa obywatelskiego.

Chęciny przez stulecia było domem dla ludzi o różnych korzeniach i przekonaniach religijnych, stanowiło wielokulturową mozaikę. Polacy i Żydzi żyli obok siebie, łączyły ich wspólne interesy, kontakty towarzyskie, spotykali się na ulicach i w punktach usługowych. Dziś niezwykle ważne jest, by pielęgnować tę bogatą przeszłość i nie pozwolić, by cztery wieki historii społeczności żydowskiej w Chęcinach uległy zapomnieniu.

Źródło i fot: Centrum Pamięci Kultury Żydowskiej