Piramida finansowa i chciwość to dwa ściśle powiązane ze sobą pojęcia. O ile chciwość jest cechąludzką, przez jednych uważaną za dźwignię postępu, a przez innych za źródło wszelkich nieszczęść,o tyle piramida finansowa jest konstrukcją opartą o wzór matematyczny, której celem jestwykorzystanie chciwości jej uczestników dla… zaspokojenia chciwości jej twórcy.
Piramida finansowa – schemat Ponziego – jest strukturą, w której zysk konkretnego uczestnika jest uzależniony od wpłat poźniejszych uczestnikow, znajdujących się w pewnym sensie na kolejnymniższym poziomie. Każdy z uczestników takiej piramidy jest zobowiązany do pozyskania sześciunowych uczestników. Jego zysk jest uzależniony od wpłat uczestników na kolejnych niższych poziomach. Problem pojawia się w momencie, kiedy nie można już zwerbować nowych chętnych dopiramidy. Wszyscy ludzie na Ziemi nie wystarczyliby do uczestniczenia w piramidzie liczącejkilkanaście poziomów. Ale do upadku piramidy finansowej dochodzi znacznie wcześniej. Momentemkrytycznym jest pojawienie się dużej liczby osób, które chcą wypłacić swoje pieniądze. Charles Ponzi, włoski emigrant stworzył swoją piramidę finansową na początku XX wieku.Inwestorom, których pozyskał oferował zysk w wysokości 50 proc. po 45 dniach. Straty uczestnikówjego piramidy oszacowano na 15 mln dolarów. Od tamtego czasu piramidy finansowe nazywane sątakże schematem Ponziego.
Koniec komunizmu ożywił piramidy finansowe
Kolejne piramidy finansowe pojawiały się najczęściej w krajach, gdzie poziom edukacji ekonomicznejbył na bardzo niskim poziomie. Jak łatwo zgadnąć najlepszym miejscem na tego typu oszustwa byłypaństwa, które przez kilkadziesiąt lat były odcięte od gospodarki rynkowej, i z natury rzeczy ani ichmieszkańcy, ani też organy państwa, nie były przygotowane do zmierzenia się z rożnego rodzajuprzestępstwami na rynku finansowym.
Upadek piramid finansowych w Albanii w 1997 roku doprowadził prawie do wojny domowej. Albaniabyła krajem wyjątkowym, ponieważ po II wojnie światowej była nie tylko odcięta od państwzachodnich, ale także nie utrzymywała bliskich kontaktów z innymi państwami blokukomunistycznego w Europie. W efekcie, Albańczycy mieli znikomą wiedzę o regułach rządzącychgospodarką wolnorynkową i nie potrafili ocenić, czy proponowana im inwestycja to oszustwo, czy teżuczciwa oferta finansowa. Zamieszki w Albanii spowodowane upadkiem dwóch największych piramidfinansowych zakończyły się śmiercią 2 tysięcy osób, kryzysem politycznym i stratą finansową ichklientów ocenianą na ponad miliard dolarów.
Piramidy po polsku: od BKO do Amber Gold
W Polsce także mieliśmy do czynienia z piramidami finansowymi. Pierwsza zaczęła działać już napoczątku transformacji ustrojowej w naszym kraju, czyli w 1989 roku. Wtedy pojawiła się BezpiecznaKasa Oszczędności Lecha Grobelnego. Przy szalejącej w kraju inflacji ludzie szukali bezpiecznych lokat,a BKO oferowała w skali roku oprocentowanie na poziomie 250 proc., a na wkładach a vista 30 proc.Reklama Bezpiecznej Kasy Oszczędności nie była zbyt wyrafinowana. Do wyobraźni przemawiałobiecywany zysk, co ilustruje prezentowane poniżej ogłoszenie. (Patrz Obraz 1)
Lech Grobelny zakładał, że złoty nadal będzie tracił na wartości, tak jak to miało miejsce w PRL, i uznał, że najlepszą inwestycją będzie kupowanie dolarów. Bardzo się pomylił. Wprowadzeniepełnej wymienialności złotego i sztywnego kursu naszej waluty do dolara szybko doprowadziło tępiramidę do upadku. Ocenia się, że w Kasie Lecha Grobelnego oszczędzało około 10 tysięcy osób.Jednak polska piramida BKO w porównaniu z rosyjską firmą MMM, założoną przez SiergiejaMawrodiego, to tylko drobne oszustwo. Szacuje się, że klientami tej firmy było od 5 do 10 milionów Rosjan. Firma MMM zaczęła funkcjonować jako piramida finansowa w 1993 roku. Papiery emitowane przez MMM nie były notowane na żadnej giełdzie, ale „gwarantowały” 1000 proc. wzrostu wartości rocznie. Firma zdecydowała się na agresywną reklamę kierowaną do zwykłego Rosjanina. Warto przy tym zaznaczyć, że pod koniec XX wieku praktycznie nie było już Rosjan, którzy by pamiętali realia gospodarki kapitalistycznej, gdyż rewolucja październikowa dokonała się w 1917 roku. Reklama, której głównym bohaterem był Lionia Gołubkow, łatwo trafiała do odbiorców. Otoż Lionia, inwestując w MMM, najpierw mógł sobie kupić buty, potem płaszcz obszywany futrem, następnie meble i dalej, co tylko sobie zamarzył. Lionia obiecywał szybki wzrost swojej inwestycji, co widać na filmie reklamowym z jego udziałem.
20 lat po aferze Lecha Grobelnego obeznani już z gospodarką wolnorynkową Polacy znów dali sięnabrać. Uwierzyli w gruszki na wierzbie obiecywane przez firmę Amber Gold. Nie obiecywano w tymprzypadku 1000 proc. zysku jak w przypadku MMM, ani nawet 250 proc. jak w kasie Grobelnego, atylko skromne 15 proc. w skali roku. Było to jednak oprocentowanie dwa razy wyższe od najlepszychofert oprocentowania lokat, jakie oferowały w tym czasie banki. Jak widać to wystarczyło, aby skusićtysiące Polaków.
Gdy rozum śpi… odradzają się piramidy finansowe, nawet w najbardziej rynkowej gospodarce
Jednak chciwość odbiera rozum i rozsądek nie tylko niedoświadczonym mieszkańcom Europy Środkowej i Wschodniej, którzy niedawno rozstali się z gospodarką centralnie sterowaną, ale takżebogatym Amerykanom, którzy ukończyli świetne szkoły wyższe, osiągnęli wielkie sukcesy zawodowe idzięki swojej pracy zarobili miliony dolarów. Także szefom renomowanych instytucji finansowych,którym doświadczenie powinno podpowiadać, że firma, która oferuje niezwykle wysokie zyski jestpodejrzana.
W 2009 roku upadła największa piramida na świecie, należąca do znanego finansisty BernardaMadoffa. Aby być jej klientem trzeba było wpłacić co najmniej 10 mln dolarów. W sumie uczestnicystracili kilkadziesiąt miliardów dolarów. Klientami Madoffa byli znani aktorzy, kongresmeni,sportowcy, jak również wielkie instytucje finansowe takie jak HSBC, Royal Bank of Scotland,UniCredit. Początkowo fundusz Madoffa inwestował w nieruchomości i papiery wartościowe, ale śledztwo wykazało, że przez ostatnich 13 lat fundusz w ogóle nie inwestował powierzonych środków. Kiedy trzeba było wypłacić klientowi pieniądze, to fundusz Madoffa wypłacał je ze środków wpłacanych przez kolejnych klientów. Czyli postępował dokładnie tak, jak przewiduje to schemat Ponziego.
Polacy już odporni na schemat Ponziego?
Polskie prawo stanowi, że nasze środki możemy lokować lub dawać w zarządzanie tylko bankom,Spółdzielczym Kasom Oszczędnościowo-Kredytowym, firmom ubezpieczeniowym, funduszomemerytalnym, funduszom inwestycyjnym, domom maklerskim. Są to instytucje finansowe, którenadzoruje Komisja Nadzoru Finansowego.
Listę podmiotów nadzorowanych przez KNF można znaleźć pod adresem:
https://knf.gov.pl/podmioty/wyszukiwarka_podmiotow
Powierzajmy pieniądze tylko firmom, które znajdują się na tej liście. Można też sprawdzić czy dana Firma nie wzbudza obaw Komisji Nadzoru Finansowego. KNF prowadzi bowiem na swojej stronie internetowej listę podmiotów, które zdaniem Komisji mogądziałać niezgodnie z interesem konsumentów. Jakie są to firmy możemy przekonać się pod adresem:
https://knf.gov.pl/dla_konsumenta/ostrzezenia_publiczne
Aby nie stać się ofiarą nieuczciwej firmy finansowej należy:
Po pierwsze ‒ uznawać za podejrzaną każdą nadzwyczajnie korzystną propozycję pomnożenianaszych pieniędzy.
Po drugie ‒ sprawdzać na liście ostrzeżeń publicznych KNF czy nie znajduje się tam podmiot, któremuchcemy powierzyć nasze środki finansowe.
Po trzecie ‒ sprawdzać na stronie KNF czy dana firma jest objęta nadzorem Komisji NadzoruFinansowego.
Program sektorowy „Bankowcy dla Edukacji” to jeden z największych programów edukacji finansowej w Europie. Jest on realizowany od 2016 r. z inicjatywy Związku Banków Polskich przez Warszawski Instytut Bankowości. Jego celem jest edukowanie uczniów, studentów i seniorów w zakresie podstaw praktycznej wiedzy dotyczącej ekonomii, finansów, bankowości, przedsiębiorczości, cyberbezpieczeństwa i obrotu bezgotówkowego.
Zapraszamy na stronę www.bde.wib.org.pl
