Tegoroczna Niedziela Męki Pańskiej, czyli popularna Niedziela Palmowa przypada na 13 kwietnia. Uroczystość ta jest dla chrześcijan inauguracją Wielkiego Tygodnia, poprzedzającego Wielkanoc i będącego upamiętnieniem ostatnich dni życia Jezusa Chrystusa.
Niedziela Palmowa nawiązuje do biblijnej sceny opisanej w każdej z czterech Ewangelii, a mianowicie do uroczystego wjazdu Jezusa do Jerozolimy na osiołku. W jego trakcie mieszkańcy miasta witali Mesjasza z wielkim entuzjazmem – wychodząc Zbawicielowi naprzeciw rzucali mu pod nogi płaszcze i gałązki palmowe oraz wznosili radosne okrzyki. Dzisiejsze palmy, które wierni przychodzą poświęcić w kościołach stanowią pamiątkę owego wydarzenia, symbolizując wspomniane przez ewangelistów gałązki prawdziwych palm.
Geneza dzisiejszego święta sięga jeszcze czasów antycznych – pierwsze wzmianki o nim datowane są na lata osiemdziesiąte IV wieku. Pochodzą z dziennika pątniczki Egerii, która przebywała w Ziemi Świętej w latach 381–384 i pozostawiła w niej dziennik swojej podróży, znany jako Itinerarium Egeriae. Znalazły się w nim m.in. dokładne relacje z nabożeństw i uroczystości, jakie były obchodzone wówczas na tych terenach, ze szczególnym uwzględnieniem Jerozolimy. Już wówczas popularne były uroczyste procesje. Z miasta Dawidowego zwyczaj ten rozprzestrzenił się na dalsze rejony chrześcijańskiego Wschodu.
Również bardzo długą historie ma tradycja wykonywania palm wielkanocnych, które święcimy w Niedzielę Palmową – sięga ona bowiem VII wieku, a zapoczątkowana została przez Kościół francuski. Do Polski zwyczaj ten trafił w XI wieku i od tego czasu nasi przodkowie wykształcili całą masę rodzimych tradycji związanych z Niedzielą Palmową.
Przykładem mogą być charakterystyczne procesje, w niektórych regionach do dziś odprawiane, będące inscenizacją wjazdu Jezusa do Jerozolimy. Jej uczestnicy ciągną umieszczoną, najczęściej na wózku, figurę przedstawiającą Chrystusa siedzącego na osiołku na którym wjechał do Świętego Miasta. Tradycję te kultywowano już od czasów średniowiecza, ale szczególna popularność zyskała w XVII i XVIII wieku. Innym charakterystycznym zwyczajem dodanym do procesji było trzykrotne pukanie przez stojącego na jej czele księdza do zamkniętych drzwi kościoła. Po ich otwarciu kapłan wraz z wiernymi wchodził do środka, gdzie odprawiano uroczystą liturgię. Symbolizowało to otwarcie nieba poprzez Mękę Pańską. Pozostały także przekazy opisujące praktykę uderzania przez przewodzącego procesji księdza poświęconą palmą w leżący na ziemi w kościele krzyż, a następnie uniesienie go z intonacją pieśni: „Witaj, krzyżu, nadziejo nasza!”.
Ciekawą tradycją związaną z Niedzielą Palmową są występy krakowskich pucheroków, znanych już w XVII wieku, będących niejako wielkanocnymi odpowiednikami bożonarodzeniowych kolędników. Zwyczaj ten wywodzi się z dawnych kwest żaków krakowskich. Ustawiali się oni pod kościołami, gdzie czekając na datki, na widok wychodzących z nabożeństwa recytowali przygotowane wcześniej wierszyki o swojej niedoli. Dziś można spotkać pucheroki już nie tylko pod kościołem, ale i chodzących z kwestą po domach.
Na Kielecczyźnie także powstała tradycja wielkanocna kojarząca się z bożonarodzeniowymi kolędnikami. Było to tzw. chodzenie z konikiem – chłopcy obchodzili wieś na wyimaginowanym koniu, zrobionym z kija, recytując odpowiednie wierszyki i domagając się datków.
Dziś zdecydowanie najbardziej znanym i popularnym zwyczajem związanym z Niedzielą Palmową jest strojenie palm wielkanocnych. Dawniej oczywiście wyglądały nieco inaczej niż obecnie, najczęściej przybierały formę wiązanki z gałęzi wierzby z baziami. Dodatkowo ozdabiano je trzciną, barwinkiem, suszonymi bądź bibułowymi kwiatami, czy też wstążkami.
Według ludowych wierzeń poświęcone palmy miały posiadać dobroczynne właściwości. Uważano, że chronią dom przed chorobą, uderzeniem pioruna i od innych nieszczęśliwych wypadków. Zdarzało się, że domownicy zjadali jej część (tzw. kotki) gdyż uważano, że mają one właściwości uzdrawiające. Dodatkowo sądzono, że wielkanocne palmy potrafią zapewnić obfite plony. By to uzyskać dodawano wierzbowe kotki do ziarna siewnego lub podkładano pod pierwszą zaoraną skibę. Kolejną cudowną właściwością poświęconych palm było pozytywne oddziaływanie na zdrowie inwentarza. Dlatego uderzano nią zwierzęta idące pierwszy raz do pracy, a niekiedy jej części wkładano w strzechy, do ula czy gniazd ptactwa.
Tradycyjnie poświęconą palmę powinno się przechowywać w domu przez cały rok. Nie wszyscy wiedzą, że są one ściśle związane z inną chrześcijańską uroczystością – Środą Popielcową. W Wielką Sobotę zeszłoroczne palmy zostają spalone na popiół, którym w Popielec posypuje są głowy wiernych.
Niedziela Palmowa to cudowne święto, którego początki sięgają starożytności. Na przestrzeni wieków powstała cała masa radosnych i barwnych tradycji, które czynią je jednym z najpiękniejszych dni w kalendarzu liturgicznym.
